برای تاریخچه فوتبال ایران دو نظریه بیان شده است:

نظریه اول:

تاریخ شروع فوتبال در ایران ، به حدود یک قرن پیش باز می گردد یعنی زمانیکه یک گروهان انگلیسی برای اکتشاف نفت در جنوب ایران عازم کشورمان شد. پس از حفر اولین چاه نفتدر" مسجد سلیمان" به سال 1908، فوتبال به شکل جدی در این شهر دنبالگردید.
چندی بعد همین اتفاق در" بوشهر" افتاد. شهروندان انگلیسی در اوقات فراغت باهیجان رودروی تیم های محلی کشورمان می ایستادند والبته این رقابت هابیشترحالت تفریحی داشت.
فوتبال به تدریج درشهرهای دیگرایران ازجمله بندرانزلی و بندرعباس در یک زمان حساس و تعیین کننده مطرح شد. قبل از شروعجنگ جهانی اول(1914) فوتبال در مدرسه آلمانی ها بازی می شد ، اما بعد ازخاتمه جنگ، کالج آمریکایی ها در تهران پیگیراین ورزش شد. همچنین مسابقاتیبین اعضای سفارتخانه های اروپایی درایران پایه ریزی و دنبال گردید. گسترشمنظم فوتبال درادامه ، مرزهای شهرهایی چون آبادان و مشهد را نیز در نوردیدو جوانان بیشتری را به سوی این رشته ورزشی جلب کرد.

اولین تیم فوتبال

درپایان دوره قاجاریه(1919) برای قدردانی از کوشش های برادران سردارخان کهتحصیل کرده بلژیک بودند و درامر بسط و گسترش فوتبال نقش داشتند، یک تیمتشکیل شد. بازیکنان معروف آن تیم" برادران مفتاح"،" اکبر توفان"،" پاناسدالله"، "رضا والی کلانتری"، "هراند گالوستیان" و" گالیک هاراتونیان" بودند.

نخستین رقابت های داخلی

"ابوالفضل صدری" رئیس سازمان وقت ورزش، تشکیل تیم های آزاد در تهران را تشویق وترغیب کرد و حتی برای برندگان رقابت های داخلی جوایزی تعیین نمود. تیمی بهنام تهران که اعضای آن از بازیکنان رشته های ورزشی مختلف جمع آوری شدهبودند، موفق به فتح نخستین دوره رقابت های داخلی فوتبال شد، با بازیکنانیچون" برادران سردارخان"، "اکبر توفان "، "حیدری"،" کریم زند" و" مفتاح".
چندیبعد" حسین صدیقانی" که برای ادامه تحصیلات عالیه به ترکیه رفته بود، بهتیم فنر باغچه این کشور وسپس" راپیدوین اتریش" ملحق شد. او پس از بازگشتبه ایران، موسس یک تیم در شهر مقدس مشهد شد . صدیقانی از جمله اولین کسانیبود که دراروپا با فوتبال مدرن و نوین آشنا شده بود. حضور او در فوتبالایران مصادف شد با انتقال تجربه و دانش روز فوتبال جهان به جوانانعلاقمندی که تشنه یادگیری صحیح این رشته ورزشی بودند.

اولین دیدار برون مرزی

تیممنتخب اتحادیه کارگران تحت عنوان تیم تهران اولین سفر برون مرزی که جنبهغیر رسمی داشت را به" بادکوبه" انجام داد. البته حاصل 3 بازی فوتبالیستهای آن موقع کشورمان، 3 شکست پیاپی با نتایج 4 بر یک ، 3 بر صفرو 2 بر صفربود.
درسپتامبر1941،تیم ملی فوتبال ایران اولین بازی رسمی خود را در برابر افغانستان و درکابل برگزار کرد، مسابقه ای که به تساوی بدون گل انجامید. اساس تشکیلنخستین تیم ملی رسمی کشورمان به سال 1940 باز می گردد. بین سالهای تشکیلنخستین تیم ملی رسمی کشورمان به سال 1941و 1963 ، ملی پوشان کشورمان فقطدر سال 1951( بازی های آسیایی دهلی نو) به مرحله فینال دور نخست رقابت هاراه یافتند و این تنها موفقیت تیم ملی در طول این سالها محسوب می شد.

ازسال 1960 اولین دوره مسابقات باشگاهی ایران شکل گرفت و در طی سالهای 1962 تا 1970، تدریجاً فوتبال ایران قوی تر شد و در صحنه های بین المللی چهره موفقتری از خود نشان داد. حضور در مرحله یک چهارم نهایی المپیک توکیو(1964)،قهرمانی در بازی های آسیایی( 1968) فتح جام باشگاه های آسیا توسط استقلالتهران(1970) از جمله مواردی بود که رشد توانایی های فوتبال ایرانی راتایید می کرد.
دومین دوره مسابقات لیگ سراسری کشورمان در سال 1968 شروع و 11 سال ادامه داشت( تا سال 1978).

پساز پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979 و تغییراتی که در ساختار اجرایی واموراداری فدراسیون فوتبال رخ داد، برای مدتی رقابت های باشگاهی سراسری بهتعویق افتاد. این امر تا شروع لیگ قدس که در آن تیم های منتخب استان هایکشور حضور داشتند، ادامه یافت. از سال 1989 دوباره بازی های باشگاهی و اینبار تحت عنوان لیگ آزادگان راه اندازی شد و این برای کشوری که هشت سال(1980تا 1988) درگیر جنگ با عراق بود یک افتخار بزرگ به حساب می آمد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی فوتبال ایران با پایانجنگ تحمیلی سیر صعودی خود را آغازکرد و توانست در جام*جهانی 1998فرانسه شایسته*ترین نماینده قاره آسیا باشد و پس از آن نیز در جام جهانی 2006 آلمان حاضر شد.

نظریه دوم:

فوتبال را برای اولین بار انگلیسی های مقیم ایران در تهران وبرخی شهرهای بزرگ و همچنین ملوانان کشتی های خارجی در بنادر خرمشهر،بوشهر، بندرعباس و... به راه انداختند. در پایتخت، اعضای سفارت انگلیس،بانک شاهی و تلگراف خانه، اوقات فراغت خود را با فوتبال می گذراندند ووقتی به تدریج بر تعداد اعضای آن ها افزوده شد، سه تیم فوتبال مستقل تشکیلدادند و در هر فرصتی که به دست می آوردند در زمینهای گوشه و کنار شهر باهم مسابقه دادند.
در سال ۱۲۸۶ شمسی اسپیرینگ رایس وزیر مختار انگلستان در ایران بهمنظور ایجاد حس رقابت در بازیکنان و جنبه رسمی دادن به بازی ها دو جام(کاپ) یکی فوتبال و دیگری برای هاکی تهیه کرد و اولین دوره رسمی مسابقهفوتبال بین سه تیم موسسه های یاد شده در همان سال انجام شد. این جام ها تامدت ها در انجمن ملی تربیت بدنی ایران قرار داشتند و روی آن این جملهنوشته شده بود: تهران فوتبال آسوسیاشن کلاب (کلوب اجتماعیون) ۱۹۰۷، بازیهای تیم های انگلیسی بیشتر در میدان مشق انجام می شد و تا چند سال هیچایرانی در این بازی ها شرکت نداشت. این تیم ها گاهی اوقات که بازیکن کمداشتند، از بین ایرانیانی که در کنار زمین تماشاچی بازی آن ها بودند، برایتکمیل شدن تعداد بازیکنان تیم خود استفاده می کردند.
اولین ایرانی که به تیم های انگلیسی پیوست، کریم زندی بود که در سالهای ۱۲۸۷ تا ۱۲۹۵ در آن تیم ها بازی کرد. هیاهوی بازیکنان انگلیسی درزمینفوتبال به تدریج نوجوانان و جوانان ایرانی به ویژه تهرانی ها را به کنارزمین های فوتبال کشاند. به هر حال نوجوانان و جوانان ایرانی در شهرهایی کهانگلیسی ها حضور داشتند آنقدر در حاشیه زمین های فوتبال، بازی های انگلیسیها را تماشا کردند تا به فوت و فن این بازی آشنا شدند. سپس درصدد برآمدندبه تقلید از آن ها تیم فوتبال تشکیل دهند و به بازی بپردازند.
اما بر سر راه عملی کردن این خواست یک مشکل بزرگ وجود داشت و آن همنداشتن توپ بود. به دست آوردن یک توپ فوتبال بزرگ ترین آرزوی جوانان ونوجوانان علاقمند به فوتبال در آن زمان بود، لیکن هر چند توپ واقعی دردست نبود ولی شوق فوتبال سبب شد تا بچه های هر کوی برزن به ابتکار خود باوسایل موجود توپی ساخته و در زمین های بایر که در گوشه و کنار شهر بهفراوانی یافت می شد، بازی کنند، یکی از ابتکارها در ساختن توپ فوتبالاستفاده از مثانه گاو بود. آن ها مثانه گاو را باد کرده و با پارچه روپوشیبرای آن می دوختند و با آن بازی می کردند.
البته یکی دیگر از راه های دستیابی به توپ (کش رفتن) توپ فوتبال انگلیسی ها بود. برای رسیدن به این مقصود بچه های علاقمند به فوتبالدرکنار زمین های فوتبال انگلیسی ها به کمین می نشستند و به محض اینکه توپاز زمین بازی دور می شد در یک چشم به هم زدن دست به دست می گشت و در کوچهو پس کوچه ها ناپدید می شد
هم زمان با حرکت خودجوش جوانان محلات در رواج فوتبال در تهران وایران در حدود سال های ۱۲۸۸ و ۱۲۸۹ (میلادی) مدرسه آمریکایی ها (البرزفعلی) واقع در چهار راه کالج آموزش فوتبال به دانش آموزان ایرانی را درسال ۱۹۱۰ برای اولین بار آغاز کرد. در این مدرسه، دانش آموزان با توپ تنیسیا توپ های دست ساز بازی می کردند.
چندی بعد دکتر جردن رئیس مدرسه توپی را از انگلیسی های مقیم تهرانگرفت و به برنامه ریزی، آموزشی و تمرین فوتبال در مدرسه پرداخت و مسابقههایی را بین محصلین ترتیب داد.
این بازی ها در کنار مسابقه های فصلی تیم های شرکت های انگلیسی بهطور مرتب تا سال ۱۲۹۳ شمسی ادامه داشت و با آغاز جنگ جهانی اول به طورکامل قطع شد. پس از جنگ بار دیگر فوتبال در تهران و برخی شهرهای ایران جاندوباره گرفت و حضور سربازان انگلیسی باقی مانده از جنگ مزید علت گردید وجهشی قابل توجه در کیفیت و کمیت فوتبال ایران پدید آمد.
موسسات انگلیسی همچون سالهای گذشته تیمهایی تشکیل دادند و زیر نظرشخصی به نام هوارد که در کنسولگری انگلیس در تهران مشغول به کار بود، بهفعالیت پرداختند و چون تعداد انگلیسی های مقیم تهران برای تشکیل یک تیمکامل برای هر موسسه - تلگرافخانه، کنسولگری و بانک شاهی - کافی نبود باردیگر از بازیکنان ایرانی در تیم های خود استفاده کردند.
با افزایش تعداد بازیکنان ایرانی در این موسسه ها، عده ای از اینبازیکنان به فکر ایجاد تیمی متشکل از بازیکنان ایرانی افتادند. اوایل سال۱۲۹۹این تیم با عنوان کلوپ ایران تشکیل شد.
اعضای این تیم عبارت بودند از: برادران خان سردار، برادران امیراصلا نی، کریم زندی، محمدعلی شکوه، عزیزالله افخمی، رضا کلا نتر، شیبانی،حسن مفتاح، هراند، گالوستیان، خواجه نوری، رضا ربیع زاده، هامبارسون،اشرفی و... کلوپ ایران در مسابقات سال ۱۲۹۹ میدان مشق که انگلیسی های مقیمتهران در آن شرکت داشتند، حضور یافت. بچه های این تیم با بازی های درخشانخود به فینال رسیدند و با این که در مقابل انگلیسی های مقیم مرکز شکستخوردند اما امیدواری فراوانی به آینده به وجود آوردند.
بچه های کلوپ ایران سرانجام در سال ۱۳۰۲ موفق به کسب مقام قهرمانیشدند و پس از آن دسته جمعی به تیم تازه تاسیس کلوپ تهران رفتند. از دیگرتیم های آن زمان باید به تیم اسپرت ارامنه و تیم طوفان اشاره کرد که در آنایام تشکیل شدند و رقابت های این سه تیم فوق العاده دیدنی بود.
در سال ۱۳۰۴ در مسابقات سالا نه که توسط موسسات انگلیسی برگزار میشد، تیم کلوپ تهران موفق شد با نتیجه ۲ بر یک بر انگلیسی های مقیم مرکزغلبه کند و بر آرزویی دیرینه جامه عمل بپوشاند.
پس از این موفقیت سفیر ورزشی شهر بادکوبه شوروی یک تیم را از ایرانبه این شهر دعوت کرد و بازیکنان گلچین شده از ۳ باشگاه کلوپ تهران، ارامنهو طوفان به عنوان منتخب تهران به سوی بادکوبه روانه شدند. اینها اولینسفیران فوتبال ایران در خارج از کشور بودند، به همین دلیل وقتی واردبادکوبه شدند، چند هزار نفر به استقبال آنها آمدند. در اولین مسابقه تیمایران در برابر منتخب بادکوبه ۲-۰ شکست خورد.
دومین حریف، تیم دانشکده نفت بادکوبه بود که آن بازی با تساوی بدونگل خاتمه یافت. در آخرین بازی هم تیم منتخب تهران با نتیجه ۴-۱ در برابرکلنی بادکوبه شکست را پذیرا شد.
اولین سازمان و تشکیلات فوتبال در ایران، «انجمن ترقی و ترویجفوتبال» بود که توسط افرادی چون ابوالفضل صدری، میرباقر عظیمی و سیدمحمدتدین که از نخستین معلمین ورزش کشور محسوب می شدند در سال ۱۳۰۰ شمسی تشکیلشد.
از این سال به بعد انجمن هر ساله در کنار ثبت نام باشگاه ها و تیمهای جدید، برگزاری مسابقه های فوتبال را بر عهده گرفت و با تدوین و ترجمه«قوانین فوتبال» در جهت ایجاد نظم و قانونمند کردن فوتبال در ایران گامبرداشت.
انجمن ترقی و ترویج فوتبال موفق شد اولین دوره مسابقه های فوتبالپایتخت را بین تیم های حاضر در تهران در سال ۱۳۰۲ برگزار کند، مسابقاتی کهتقریبا بدون وقفه هر سال انجام شد و با توسعه فوتبال در سراسر کشور و ظهورتیم های قدرتمند در شهرستانها به مسابقه های سراسری (لیگ) تبدیل گردید. این انجمن تا سال ۱۳۱۳ که با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» از سویدولت وقت، جای خود را به آن داد، اعزام اولین تیم منتخب ایران به بادکوبهشوروی، برگزاری دوازده دوره مسابقات فوتبال باشگاه های تهران، انتشاراولین رساله قوانین فوتبال در ایران و ثبت نزدیک به ۵۰ باشگاه فوتبال درسراسر کشور را در کارنامه خود داشت.
نخستین تشکیلات ورزش ایران در سال ۱۳۱۲ با تشکیل «انجمن تربیت بدنی و پیشاهنگی» زیر نظر وزارت معارف (فرهنگ) به وجود آمد و از این تاریختمامی برنامه ها و مسابقه های ورزشی مدارس و آموزشگاه ها را زیر نظر گرفت. انجمن ترقی و ترویج فوتبال نیز کم کم در انجمن تربیت بدنی ادغام شد وفعالیت های آن به مدارس محدود گردید. سازمان یافتن ورزش ایران به رشد آندر کشور کمک شایانی نمود.
در سال ۱۳۱۹ به منظور شرکت ورزشکاران ایرانی در بازی های المپیک،نخستین گام ها برای تشکیل فدراسیون های ورزشی از جمله فدراسیون فوتبالبرداشته شد و از این سال فوتبال کشور عملا زیر نظر این فدراسیون که مجمعفوتبال خوانده می شد، قرار گرفت.
این مجمع در سال های اشغال ایران، اداره فوتبال را در سخت ترینشرایط به عهده داشت و توانست از حضور ارتش متفقین در ایران بهره گرفته وبا برگزاری یک سری مسابقه های فوتبال بین تیم های این ارتش و تیم هایداخلی تنور فوتبال ایران را همچنان داغ نگه دارد.
همچنین مجمع فوتبال موفق شد در سال ۱۳۲۰ امکان اولین سفر رسمی تیمملی ایران را به خارج از کشور فراهم آورد و این تیم را به افغانستان گسیلدارد.
پس از پایان جنگ جهانی دوم، مجمع فوتبال ایران در سال ۱۳۲۵ بهفدراسیون فوتبال ایران تغییر نام داد و در اوایل سال ۱۳۲۶ تقاضای خود راجهت عضویت به فیفا فیفا ارائه داد. این درخواست در جلسه ۲۰ ژانویه ۱۹۴۸ برابربا ۳۰ دی ۱۳۲۶ مورد پذیرش فیفا قرار گرفت.
تیم ملی ایران تا کنون در سه دوره جام جهانی به سال های ۱۹۷۸،۱۹۹۸و ۲۰۰۶ حضور داشته است.
منبع : آفتاب